Fases / verschuivingen
Notities bij Het plezier van de tekst

work in progress

Er zijn inmiddels veel boeken over het werk van Barthes verschenen. De overzichtsstudies worstelen allen met de vraag hoe het werk te presenteren. Een werk dat zich uitstrekt over een periode van meer dan 30 jaar. Michel Moriarty geeft in de inleiding van Roland Barthes (1991) verschillende modellen:

• Het latere werk van Barthes is een herroeping van zijn eerdere werk (een geliefd thema van de Franse media -zie Culler 2002 p xx).
• Het werk heeft een doel waarnaar het zich altijd naar toe heeft bewogen; het werk kan retrospectief als een (afgesloten) geheel worden gezien.
• Het werk kan ook gezien worden als een opeenvolging van momenten waarvan ieder een breuk kan lijken met de voorgaande, maar waarbij niets definitief verloren gaat.

Barthes geeft op ironische wijze in het fragment Fasen in Roland Barthes door Roland Barthes (p 158) een indeling:

Intertekst	Genre	Werken
(Gide)	(de zin om te schrijven)	--
Sartre, Marx, Brecht	sociale mythologie	De nulgraad Stukken over het theater Mythologieen
Saussure	semiologie	Elementen van de semiologie Systeem van de mode
Sollers, Julia Kristeva, Derrida, Lacan	tekstualiteit	S/Z Sade, Fourier, Loyola Het rijk van de tekens
(Nietzsche)	moraliteit	Het plezier van de tekst R.B. door zichzelf

Deze indeling blijkt toevallig samen te vallen met de indeling van de tweede editie van de door Marty samegestelde Oeuvres Complètes: "Le nouveau regroupement de l'oeuvre en cinq volumes (qui par une coïncidence étonnante correspond à un découpage que Barthes lui-même avait en tête).."

• Tome I 1942-1961: Le Degré zéro de l'écriture; Michelet; Mythologies.
• Tome II 1962-1967: Sur Racine; Essais critiques; La Tour Eiffel ; Eléments de sémiologie; Critique et vérité; Système de la mode.
• Tome III 1968-1971: S/Z; L'Empire des signes; Sade, Fourier, Loyola.
• Tome IV 1971-1976: Nouveaux Essais critiques; Le plaisir du texte; Roland Barthes par Roland Barthes.
• Tome V 1977-1980: Fragments d'un discours amoureux; Leçon; Sollers écrivain; La Chambre claire."

Hieronder laten we zien hoe verschillende auteurs met de "fasering" van het werk van Barthes omgaan.

¶

Henk Hillenaar geeft aan het het gehele oeuvre van Barthes in het teken staat van de vraag naar de menselijke taal. "Het boeiende van Barthes is dat hij, in de loop van de dertig jaar dat hij met zijn publicaties naar buiten treedt, het fenomeen taal op heel verschillende manieren benadert:

• In de beginperiode (1950-1960) doet hij dit als leerling van Sartre en het existentialisme op vooral ideologische gronden.
• In de middenperiode (1960-1970) bestudeert hij de taal als semioticus op meer wetenschappelijke wijze.
• Wanneer dit onderzoek hem teleurstelt, kiest Barthes de laatste tien jaar van zijn leven (1970-1980) voor de in hoofdzaak literaire benaderingswijze van teksten, die in feite nooit in zijn werk afwezig is geweest

(Hillenaar in: Kritisch denkerslexicon 1989, lemma Barthes p 4)

Kortom de constante van de vraag naaar de taal en een literaire benaderingswijze en een driedeling in zijn leven in

• (1950-1960) leerling en existentialist
• (1960-1970) wetenschapper als semioloog
• (1970-1980) schrijver

¶

Andy Stafford knipt in zijn Roland Barthes Phenomenon and Mythe, an intellectual biography het werk van Barthes in drieën:

• Journalist (1942-1960).
  De drie boeken uit deze periode zijn ontleend aan een veelheid artikelen die hij als journalist in tal van tijdschrijften publiceerde "the work resulted from both 'militant' journalistic praxis and financial experdiency"
• Academicus.
  Na zijn benoeming op een acedemische post in 1960 ontwikkelde hij in zijn seminars een semiologie
• Romancier (novelist).
  Hoewel hij geen roman schreef ontwikkelde hij in deze periode "een 'writerly' political strategy" (Het rijk der tekens, Incidenten, Sade Fourier, Loyala en wellicht ook S/Z) welke het radicale plezier van lezen als schrijven initieerde (Het plezier van de tekst, Barthes door Barthes, Fragments d'un discours amoureux en Camera Lucida)

Hij geeft hierbij aan dat deze indeling weliswaar niet arbitrair is, maar dat ze geen claim bevat voor een grote epistemologische of politieke breuk in Barthes werk. Ook vinden we de elementen van de ene periode in de andere perioden terug.

¶

Culler stelt in zijn Barthes, a very short introduction dat Barthes zijn leven lang gefascineerd was door de vraag hoe mensen hun wereld begrijpelijk maken.
"The critic's job, Barthes argues, is not to discover the secret meaning of a work -a truth of the past- but to construct intelligibility for our own time (EC p 257-260). To construct 'l'intelligible de notre temps' is to develop conceptual frameworks for dealing with phenomena of the past and present.. This, one can argue, is Barthes's fundamental activity, his most persistent concern (Culler p 7).
En deze activiteit geeft hij publiekelijk vorm: "..he is a public experimenter. He tries out ideas and systems in public for the public."

Culler geeft aan dat Barthes altijd geweigerd heeft zich te laten vastpinnen. Hij is als een kameleon steeds bereid om nieuwe perspectieven te adopteren en om met gewoonlijke percepties te breken. Culler noemt Barthes een "man of parts" en neemt dit als basis voor de indeling van zijn boek. De hoofdstukken luiden aldus:

• Literary historian
• Mythologist
• Critic
• Polemicist
• Semiologist
• Structuralist
• Hedonist
• Writer
• Man of letters

Deze typeringen zijn tevens een goed vertrekpunt voor een min of meer chronologische beschrijving van Barthes werk.

Culler verzet zich overigens tegen de indeling die in de Franse media opgang deed nadat Barthes professor werd aan het respectabele Collège de France. De media schetsten het beeld van een Barthes die afstand doet van zijn vroegere stellingnames, de radicaal die omgeturnd is een respectabel heer. Van voorvechter voor de avant-garde literatuur is hij nu veranderd in een liefhebber van de klassieke Franse literatuur. Ook verzet hij zich tegen een radicaal onderscheid tussen de vroege en late Barthes (zoals Althusser de vroege van de late Marx onderscheidde).

¶

Moriarty volgt op losse wijze de fasering die Barthes aanbracht:

• Sign and Ideologie
• The Structuralist Activity
• Beyond the Sign
• Late Barthes

uitwerken (zie de betreffende openingsparagrafen van deze hoofdstukken)