Zijden / Bords
Fragment 1 van 9
Sade: het is duidelijk dat het leesplezier ontstaat door bepaalde breuken (of bepaalde botsingen): afstotende codes (het verhevene en het triviale bijvoorbeeld) komen met elkaar in aanraking; hoogdravende en belachelijke neologismen worden geschapen; pornografische boodschappen worden in dusdanig zuivere zinnen gegoten, dat men ze voor grammaticale voorbeeldzinnen zou houden. Zoals de teksttheorie zegt: het taalsysteem wordt opnieuw verdeeld. Welnu, deze herverdeling komt altijd door een breuk tot stand. Twee zijden worden afgebakend: een brave, getrouwe plagiërende zijde (het betreft het kopiëren van het taalsysteem in zijn canonieke staat, zoals die door de school, het juiste woordgebruik, de literatuur, de cultuur is vastgesteld) en een andere zijde, beweeglijk, leeg (in staat om wat voor contouren dan ook aan te nemen), die nooit iets anders is dan de plaats van haar effect: daar waar de dood van de taal doorschemert. Deze beide zijden, het compromis dat zij ensceneren, zijn noodzakelijk. De cultuur noch haar vernietiging zijn erotisch; pas de kloof tussen beiden wordt het. Het plezier van de tekst lijkt op dat onhoudbare, onmogelijke, zuiver romaneske ogenblik waarvan de libertijn geniet aan het eind van een gewaagde machinatie, wanneer hij de strop waaraan hij hangt laat doorsnijden op het moment dat hij klaarkomt.
Noten en annotaties
1. Het juiste woordgebruik / le bon usage
Le Bon Usage: Grammaire Française van Maurice Grevisse is het standaard grammaticaboek in Frankrijk. De eerste editie verscheen in 1936.
Beschrijving bij de 13 editie uit 1993: En 1936 paraissait la première édition du Bon Usage, conçu dans l'esprit de Vaugelas par un jeune professeur de français, Maurice Grevisse (1895-1980). Déjà largement reconnu dès les premières éditions, le Bon Usage allait, à la suite d'un retentissant article d'André Gide qui, en 1947, le recommandait aux lecteurs du "Littéraire" comme la meilleure grammaire française, connaître une diffusion fulgurante et qui ne cessera de s'étendre au rythme d'une édition nouvelle tous les quatre ans en moyenne.
Depuis 1986, c'est André Goosse, gendre de Maurice Grevisse, professeur émérite de l'Université de Louvain, membre de l'Académie royale de langue et de littérature françaises et président du Conseil international de la langue française, qui, au fil des ans et des nouvelles éditions, assure la remise à jour et la pérennité du Bon Usage.
Cette édition contient plus de 20 000 nouvelles citations, plus de 200 nouveaux auteurs cités et des milliers de citations actualisées ou modifiées. Elle comporte également de nouvelles remarques sur l'histoire de la langue, sur les français régionaux et sur les niveaux de langue (écrit/oral).
2. Een gewaagde libertijnse machinatie
Mortimer (GL p 61) verwijst hier naar de Japanse Film Ai No Corrida (1976) van de Japanse regisseur Nagisa Oshima (alternatieve filmtitels: In the Realm of the Senses / L'empire des sens). De film is gebaseerd op een waar gebeurd verhaal in het Japan van 1936. Een man begint een gepassioneerde affaire met één van zijn bediendes. De begeerte mondt echter al snel uit in een seksuele obsessie die zo sterk is dat ze bereid zijn om ten koste van alles, zelfs het leven, hun hartstocht te versterken. Mortimer komt op deze verwijzing n.a.v. een interview door Philippe Roger uit 1977 (The Grain of the Voice p 298 /Le Grain de la voix 278).
De machinatie die Barthes hier aanstipt zal hij niet aan de film ontleend hebben (die was nog niet verschenen). Wel wordt een dergelijke scène geschetst in Sade's Justine. De schurk Roland hangt zichzelf aan een touw op. Hij vertrouwt erop dat de deugdzame Thérèse (de schuilnaam van Justine), die door hem gevangen en gemarteld wordt, het touw na het moment suprème, als Roland inmiddels bewusteloos is, zal doorsnijden. Hetgeen ze doet. (Justine, of de tegenspoed der deugdzaamheid, Bert Bakker p 272-273)